CAN RAHATI, BEDEN SIHHATİ, NEFİS,
SALEP
Salep orkidegiller ailesindendir ve tıbbi faydaları sayesinde yüzyıllardır severek tüketilmektedir.Kahve ve çayın yaygınlaşmasından önce Orta Doğu’dan İngiltere’ye kadar yayılmış popüler bir içecek olarak kullanılmıştır. Avrupa’da kadınlarda kısırlık, düşük, verem, mide problemleri, deri tahrişi, grip gibi çeşitli durumlar için tavsiye edilmiştir. İbn-i Sina, ‘’el-Kanun fı’t-Tıp ‘’ adlı eserinde salebi afrodizyak, iştah açıcı, balgam attırıcı, felç giderici, zihin açıcı olarak önermektedir. Evliya Çelebi Seyahatnamesinde, sadece İstanbul’da 200 kadar seyyar salepçi esnafın bulunduğunu belirterek bu satıcıların salep hazırlayışını ve satışını kısaca şöyle özetlemiştir;
“Kış günleri onu kurutup havanda un gibi edip şekerle palude gibi şişirip, bakır ibriklerin altında ateşler ile süslü ibrikler ile baharatlı, gülsulu “Rahat-ı can, Sıhhat-ül ebdan, Talim-i nefais” (can rahatı, beden sıhhati, nefis) deyip bağırarak geçerler. Evliya Çelebi’nin ifadesine göre salep, 100 yaşında bir adamı dahi güçlü ve çevik yapar.İki fincan salep, nükseden ağrıları iyileştirir, görme yeteneğini geliştirir ve vücudu kuvvetlendirir. Sağlık açısından faydaları bilinen salep 1960’lı yıllara kadar eczanelerde satılmıştır.Besleyici özelliğine istinaden bazı dönemlerde devlet eli ile salep tüketimi yaygınlaştırılmıştır. Örneğin 1931 yılına ait Lise ve Orta Mektepler Talimatnamesi’nin 167. Maddesinde yatılı lise ve orta okul öğrencilerine kişi başı günde iki gram salep verilmesi emredilmektedir.
Yasal Düzenlemeler: Geçmişten günümüze insanoğlunun tüm salep tüketimi doğadan toplama ile karşılanmıştır. Çünkü tarla üretimi günümüze kadar başarılamamıştır.1975 yılında doğa tahribatını önlemek için uluslararası CİTES sözleşmesini (Nesli Tehlikede Altında Olan Yabani Hayvan Ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme)Türkiye 1996 yılında imzalamıştır.Dünya genelinde korumaya alınan salep orkidelerinin toplanmasına kesinlikle izin verilmemektedir.
Genel Yayılış ve Samsun Orkideleri:
Ülkemizin her tarafında salep orkidelerini görmek mümkündür.Her bölgenin ekolojik yapısına adapte olmuş,dolayısıyla belli alanlarda yayılmış türleri vardır.Örneğin Samsun ili sahil kuşağında bol bulunan bir tür, iç kesimlere gidildikçe kaybolmakta onun yerini başka türler almaktadır. Ülkemizde kaç tür orkidenin salep üretiminde kullanıldığı net değildir.Bazı kaynaklarda 38 bazılarında 90 orkide türünden salep elde edildiği ifade edilmektedir. Samsun ili ise gerek deniz seviyesi gerekse yüksek kesimlere sahip olmasına bağlı olarak salep çeşitliliği yönünden oldukça şanslıdır. Samsun için yürütülen floristik çalışmalarda 34 çeşit salep orkidesi belirlenmiştir. Samsun çeşitlilik açısından çok zengin bir floraya sahiptir.